لکنت عمدتاً و به طور کلی جز در موارد استثنایی در دوران خردسالی آغاز شده و یک پدیده خاص در دوران کودکی است.
معمولاً از سنین 2 تا 4 سالگی شروع می شود. لکنت زبان از مهم ترین و متداول ترین اختلالات تکلمی است. در سنین 6 و 7 سالگی که مصادف با زمان آغاز مدرسه است به لحاظ ویژگی های عاطفی و سازگاری اجتماعی خاص این دوره موقعیت مناسبی برای بروز لکنت زبان در میان کودکانی که بیشتر مستعد چنین اختلالی هستند، می باشد. گاهی از موارد در دوران بلوغ نیز افرادی که قبلاً به نحوی لکنت داشته اند دچار لکنت می شوند در واقع سن، شرایط و ویژگی های بلوغ نیز احتمالاً در تغییر شکل یا تشدید لکنت مؤثر است. این مورد در میان پسران بیشتر از دختران است و در بررسی و تحقیقات مختلف نسبتی در حدود 70 درصد برای پسران و 30 درصد برای دختران ذکر شده است. بسیار دیده ایم که بعضی ها به هنگام صحبت لکنت زبان دارند یعنی زبانشان بر سر برخی از کلمات گیر می کند.
دلایل بروز لکنت زبان در کودکان تاکنون به طور دقیقی روشن نشده است. اما آنچه تا حدودی مشخص است، آن است که لکنت نمی تواند علت واحدی داشته باشد بلکه همواره معلول علت بدنی، عاطفی، اجتماعی یا ترکیب این عوامل است.
بسیار افرادی که لکنت زبان دارند دچار بعضی از ناراحتی های عصبی و ناسازگاری های اجتماعی هستند. اما تشخیص اینکه آیا این گونه ناراحتی های روانی علت لکنت زبان است یا لکنت خود حاصل حالات و فشارهای ناشی از اختلالات روانی است بسیار مشکل است. در بعضی از مواقع لکنت زبان ممکن است حاصل نارسایی ها و اختلالات دستگاه عصبی باشد یا در مواردی نیز لکنت زبان از زمان کودکی در اثر بعضی ناهنجاری های خفیف فیزیولوژیکی پدید می آید و همین طور برخی ترسها ، نگرنی ها، تصادف، بد رفتاری ها یا اتفاقات ناخوشایند باعث می شود که کودک دچار این اختلال شود و اختلال در گفتار ایجاد می شود که به موجب آن فرد نمی تواد کلمات را پیوسته ادا کند و در خلال صحبت مکث می کند. این وقفه ها و مکث ها باعث می شود مخاطب کلام را به صورت اصوات تکرار شونده بشنود. مثلاً ما … ما …. مان (مامان) یا برخی آواها کش می آیند و در شکل خروجی واژه ها تغییر ایجاد می کنند مانند با ااا …. د (باد) مشکل دیگر اختلال در تکلم وقتی رخ می دهد که جریان گفتار در حین صحبت کردن مسدود می شود یعنی فرد قادر به ادای برخی حروف و اصوات نیست و در نتیجه شکل نهایی کلمه خروجی منقطع، متشنج و غیرطبیعی است در بعضی موارد لکنت زبان خفیف است و مشکل چندانی ایجاد نمی کند اما در حالتی که شدت این اختلال زیاد باشد به ویژه از نظر روحی فرد با مشکلات متعددی مواجه می شود و حسی ناخوشایند برایشان برای حضور در محیط های اجتماعی ایجاد شده و از حضور در اجتماع خود را سلب می کنند که بازخورد بد روحی روانی در پیش دارد و یا باعث می شود تا جایی که امکان دارد کمتر صحبت کنند و از این امر پرهیز نمایند.
علت لکنت زبان
برای شیوا و روان صحبت کردن، گذرگاه های عصبی مختلف در مغز کودکان باید رشد کنند و با سرعت و دقت زیادی با هم در تعادل باشند. لکنت زبان نشان می دهد که این تعامل به خوبی صورت نمی گیرد. از آنجا که لکنت زبان با رشد کودک و افزایش سن سخت و سخت تر می شود پیگیری این اختلال در دوران کودکی اهمیت دارد.
لکنت زبان در برخی موارد ریشه در مسائل ژنتیکی دارد در موارد نادری نیز در بزرگسالی سراغ افراد می آید که اغلب سکته و آسیب های مغزی باعث بروز این اختلال است. ترس و اضطراب علت لکنت نیست ترس و اضطراب می تواند عامل بروز دهنده لکنت باشد. دلایل دیگر لکنت زبان را می توان ضربات وارد شده به سر و فشارهای احساسی و عصبی اشاره کرد. این افراد از نظر هوشی و استعداد به هیچ وجه با سایرین متمیز نیستند و تفاوت ندارند. ولی حکمی گلی برای تعمیم آن به تمام مبتلایان موجود نیست.
عوارض لکنت زبان
لکنت زبان به همراه خود عوارضی دارد که این عوارض به همدیگر مرتبط و یکدیگر را تقویت و تشدید می کنند به عبارتی اثر متقابل روی همدیگر دارند.
این عوارض شامل:
- تمایل به بی حرکت ایستادن
- آهسته صحبت کردن
- پرهیز از ارتباط چشمی
- کناره گیری از اجتماع
- استفاده از آغازگرها و پر کننده ها
- ترس از برخی از موقعیت های گفتاری
- الگوی تنفسی نامنظم
- سفت شدن غیرضروری عضلات مرتبط با سخن گفتنعواطف و احساسات منفی، خجالت، احساس گناه ناکافی، فقدان اعتماد به نفس
- اجتناب از بیان یک سری کلمات و پیدا کردن جایگزین برای آنها
- مقاومت در برابر تغییرات
انواع لکنت
- لکنت بسیار کم به نحوی تا خود فرد و افراد مطلع تشخیص می دهند.
- لکنت کم تشخیص توسط دوستان
- لکنت متوسط اما منظور خود را می رساند ولی دچار زحمت و تلاش می شود.
- لکنت زیاد و منظور خود را به سختی می رساند ولی مخاطبین بیشتر به نوع حرف زدن دقت می کنند تا محتوای گفته شده.
- لکنت بسیار زیاد به گونه ای که منظور را نمی تواند برساند و معمولاً میانه مکالمه مجبور به قطع آن می‌شود.
عوامل مؤثر در درمان لکنت
بررسی های جدید در زمینه تأثیر شیر مادر بر رشد گفتاری کودکان نشان می دهد اگر کودکان در دوران نوزادی از شیر مادر به طور کامل استفاده کنند مشکل لکنت کمتری خواهند داشت.
و همچنین روند بهبود خود به خودی در کودکی و درمان آنها در بزرگسالی بهتر صورت می گیرد.
لکنت زبان درمان پذیر است و روشهای مؤثری برای درمان وجود دارد که مهمترین درمان، گفتار درمانی است و بهترین سن برای درمان قبل از 7 سال می باشد چرا که بعضاً تأخیر در شروع درمان و شدت یافتن فشارهای محیطی می تواند منجر به بروز صدمات روحی و جسمی در آینده ی کودک گردد.
همچنین تذکر و فشار آوردن به کودک برای صحیح حرف زدن، مراحل درمان را دشوارتر می کند. پس خانواه باید سعی کنند با تشویق و به صورت غیر مستقیم به درمان این گونه کودکان بپردازند و سعی کنند که کودک بتواند در جمع حضور یافته و صحبت کند تا بتواند اعتماد به نفس خود را بالا ببرد.
حوصله و دقت گذاشتن برای صحبت با کودک دچار لکنت جواب بهتری در درمان خواهد گذاشت و همین طور محیطی آرام به دور از استرس برایش فراهم شود و نگرانی و اضطرابتان را به او منتقل نکنید.
در برخورد با فرد دچار لکنت از بیان عباراتی چون سعی کن آهسته تر صحبت کنی، نفس عمیق بکش (آرام باش) خودداری کنید و هرگز جمله فرد دچار لکنت را کامل نکنید.
ارتباط چشمی را با فرد دچار لکنت حفظ کنید.
سعی کنید خسته به نظر نرسید.
همواره با او ملایم صحبت کنید.
فردی که دچار لکنت است چه باید بکند؟
چند راهکار در این زمینه وجود دارد:
- فرد دچار لکنت علاوه بر درمان باید همیشه آهسته و آرام صحبت کند و حروف صدادار را بکشد.
- با حرکات شل و سبک لبها از روی کلمات بگذرد.
- از جایگزینی کلمات خودداری کند، فرار از بعضی کلمات فقط ترس از تلفظ آنها را بیشتر می کند.
- در صحبت رو به جلو برود تکرار کلماتی که بیان شده کمکی نمی کند.
- ارتباط چشمی طبیعی را با مخاطب حفظ کند.
- گهگاه در صحبت لکنت عمدی ایجاد کند.
- با قطع و تکرار عمدی می تواند احساس تکلم بهتری را بر روی تکلم در لحظه های حساس پیدا کند.
- در جستجوی کارها و مسائلی باشد که موقع لکنت مشکل او را بیشتر می کند هر چه فرد خودش لکنتش را تجزیه و تحلیل کند بهتر می تواند هماهنگی دستگاه تکلم را برقرار کند.
- او باید به یاد داشته باشد که هدفش تکلم سلیس تر و بهتر است نه تکلم بی عیب و نقص و ایده آل حتی کسانی هم که هیچ لکنتی ندارند گاهی هم در صحبت دچار این مشکل می شوند.
- زمانهایی که دچار لکنت بیشتر می شوند فراموش کنند و مواقعی را که در صحبت کردن موفق هستند را بخاطر بسپارند.
تهیه کننده : خانم علیزاده معلم پایه اول
تأیید کننده : آقای علیخو مدیریت دبستان