حتما برای یک‌بار هم که شده این جمله را در جایی شنیده یا خوانده‌اید که فرزندان ما به گفته‌هایمان بی‌توجه‌اند و آنچه را با چشم می‌بینند حفظ می‌کنند و بازتاب می‌دهند.
این جمله اصول و پایه‌ای اساسا محکم دارد.
تلاش من در این یادداشت و یادداشت‌هایی که در ادامه در شماره‌های بعدتر خواهم نوشت این‌ست که شما به عنوان یک والد اشتباهات رفتاری خودتان را ببینید، شناسایی کنید، بپذیرید و در پایان با راهکارهایی نسبت‌به حل آن اقدام کنید.
اثر و نتیجه رفتار و تربیتی که والدین بر کودکان‌شان می‌گذارند –آگاهانه یا ناآگاهانه- در بزرگسالی در چهارچوب‌هایی با عنوان «طرحواره» در رفتارهای کودک‌شان نمود پیدامیکند.
درواقع اگر بخواهیم تعریف دقیقی از طرحواره داشته باشیم باید بگوییم: «طرحواره باورهای عمیقی‌ست که در کودکی نسبت به خودمان، دیگران و جهان در ذهن ما شکل گرفته است.» این طرحواره‌ها نقش عمیقی در شکل‌گیری احساس ما درباره‌ی خودمان دارند.
بگذارید کمی مطلب را سادهتر کنم تا بهتر متوجه این موضوع مهم راجع به کودک‌مان بشویم. سعی میکنم درهر قسمت با مثال ملموسی، مطلب را واضح کنم.
پیش از آنکه اصل مطلب را با عناوین اصلی طرحواره‌ها شروع کنیم، لازم است به این نکته اشاره کنم که؛ ما در رفتارهایمان به هیچ عنوان نمی‌توانیم تاثیر والد، تربیت و گذران کودکی را انکار کنیم.
برای درک بهتر مطلب می‌توانید همین حالا دست به جیب مبارک کنید و هرطور که شده برای من یک اسپرسو دبش خارج کنید!
قطعاً هیچ یک از ما توانایی شعبده‌بازی نداریم و دم‌کردن یک اسپرسو حداقل یک اسپرسوساز لازم دارد، مقداری قهوه و تازه همه‌ی اینها هم که باشد مقداری تجربه لازم دارد و گرنه بوی سوختگی قهوه نه تنها قهوه را دلپذیر نمی‌کند، که چنان طعم زهرماری از آن میسازد که برای همیشه بی خیال نوشیدن قهوه می‌شوید!
حقیقت این است که ما نهایتا درجیب‌مان مقداری چرک کف دست داریم، چند کارت بانکی، موبایل، سوئیچ و غیره!
این انتخاب ماست که به عنوان مالک این فضا چگونه و به چه وسیله‌ای آن را پر کنیم ماجرای تربیت و ظرف ظرفیت روانی هر فرد شبیه به همین ماجرا می‌باشد؛
شما وقتی در منزل جایگاهی برای بیان احساسات و نظرات فرزندتان قائل نمی‌شوید، وقتی درخانه محیطی برای هرمدل گفتگویی هست جز گفتگو با فرزندان، وقتی می‌توانیم ساعت‌ها پشت تلفن از مهمانی شب گذشته صحبت کنیم و اینکه نوه‌ی‌عمه مریم امشب چقد ناز و ادا داشت درحالی که چاقی بعد از زایمان اورا از ریخت انداخته! یا اینکه لباسی که دیروز در فلان مغازه دیده‌اید با قیمتی پایین‌تر از فلان پیج اینستاگرامی گیر آوورده‌اید و عجب شکاری زده‌اید و… اما ثانیه‌ای برای گفتگو با فرزندان وقت نمی‌گذارید، قطعا فرزند شما در جامعه تبدیل به فردی خواهد شد ناتوان از نه گفتن،
ناتوان از شناخت ارزشمندی خود و….
این مسئله می‌تواند کاملاً غیر ارادی یا نتیجه‌ی ناآگاهی باشد که انگار ارثی به همه‌ما سرایت کرده است و تا زمانی که فردی این تابو را نشکند از بین نمی‌رود.
از ابعاد گوناگونِ خلق‌وخو می‌توان به؛ خجالتی، اجتماعی، منفعل، پرخاشگر، بی‌احساس یا احساساتی، نگران، جسور، حساس و آسیب‌پذیر اشاره کرد.
جناب جفری‌یانگ «خلق و خویی که هر فرد با آن متولد می‌شود» را عامل وراثتی در نظر گرفته است. این را به عنوان اولین عامل به وجود آمدن طرحواره می‌توان در نظر گرفت.
دومین عامل شکل‌گیری طرحواره که نقش بیشتری در بوجود آمدن آن دارد محیط است. محیطی که فرد مدام تحت تاثیر آن است و در واقع اغلب آنجاست. یعنی آنچه قسمت بزرگی از شاکله طرحواره را بر عهده دارد «محیط خانواده» می‌باشد.
ثمره «محیط سالم خانواده» می‌تواند فردی به لحاظ روانشناختی سالم باشد. و منظور من از «محیط سالم خانواده»، صرفا سلامت جسمی اعضا، وجود موادغذایی باکیفیت، نور خوب، گل و گیاهان محیط خانه، مبلمان خانه، عدم استعمال دخانیت و… نیست!
در واقع منظور از «محیط سالم خانواده» ، همه‌ی اینهاست بعلاوه‌ی درک حضور فرزندان و ایجاد فضای مناسب برای گفتگو با فرزندان و «دیدنِ آن‌ها».
در نقطه‌ی مقابل؛ محیط مخرب و آسیب‌رسانِ یک خانواده منجر به تربیت فردی با طرحواره‌های منفعل، ضعیف و خالی از اعتماد بنفس می‌شود.
از نظر جفری یانگ برای اینکه کودک به یک بزرگسالِ سالم و سازگار تبدیل شود، فراهم نمودن بستری سالم برای رفع شش نیاز لازم است؛
آن شش نیاز به شرح زیر می‌باشد؛
امنیت بنیادین: نتیجه‌ی رشد کودک در محیطی که این نیاز در آن برآورده نشود ایجاد دو طرحواره‌ی رها شدگی و بی‌اعتمادی-بد رفتاری‌ست. این کودک همیشه نگران است که از سوی افراد مهم زندگی تنها گذاشته شود. از ویژگی‌های این افراد نگرانی دائم نسبت آسیب‌دیدن از سوی دیگران می‌باشد.
ارتباط سالم با دیگران: اگر نیازهای عاطفی کودک از سوی والدین ارضاء نشود دو طرحواره‌ی محرومیت هیجانی و طرد اجتماعی شکل می‌گیرند. در فرد دو باور «مهم‌نبودن برای دیگران» و عدم درک احساسات وی از سوی دیگران ایجاد می شود.
خودمختاری: منجر به شکل گیری استقلال در فرد می شود. اگر این ویژگی از سوی والدین با محدودیت و کنترل مواجه شود دو طرحواره وابستگی و آسیب‌پذیری شکل می‌گیرد. فرد نمی‌تواند به طور مستقل و بدون کمک دیگران برای زندگی خود تصمیمی بگیرد. این افراد همیشه در زندگی نگرانِ رخ‌دادنِ یک رویداد فاجعه‌آمیز می باشند.
نیاز عزت نفس: ارضاء این نیاز در فرد احساس «مفید بودن» ایجاد می‌کند. عدم ارضاء این نیاز تله‌های نقص، شرم و شکست را در فرد ایجاد می کند. این افراد با «عیب‌جویی از خود» احساس بی‌ارزشی می‌کنند. همچنین احساس می‌کنند دست به هرکاری می‌زنند به شکست منجر خواهدشد.
نیاز خود ابرازگری: به فرد اجازه می‌دهد تا بدون احساس ترس و خجالت نیازها و علایق خود را مطرح کند. در صورت عدم ارضاء، اطاعت و معیارهای سختگیرانه شکل می‌گیرند. این افراد خود را ملزم به «اطاعت بی‌چون و چرا» می دانند و برای دستیابی به معیارهای کمال گرایانه خود کوشش فراوانی می کنند. این افراد پس از دستیابی به یک هدف، اهداف سختگیرانه‌تری برای خود مطرح می کنند.
پذیرش محدودیت: هنگامی که از سوی والدین هیچ گونه محدودیتی برای کودک در نظر گرفته نشود طرحواره استحقاق شکل می گیرد. با شکل گیری این تله، شخصیت «خودشیفته» شکل می‌گیرد. این افراد نمی‌توانند برای رسیدن به خواسته‌های خود صبر کنند و برای نیازهای دیگران ارزشی قائل نمی‌شوند.
همان‌طور که خواندید؛
اگر هر کدام از این نیازها تامین نشود، به‌نحوی باعث فعال‌شدن طرحواره در فرد می‌شود و این اتفاق منجر به احساس خطری درونی می‌شود و برحسب ذات مقابله‌گر هر انسان شروع به نوعی مقابله با این طرحواره‌ها می‌کند.
شروع مقابله، به فرد احساس آرامش می‌دهد.
سبک‌های مقابله‌ای شامل استفاده از راهکارهای تسلیم، فرار و یا جبران می‌باشد که این راهکارها دارای ریشه فیزیولوژیکی و تکاملی هستند.
در بررسی سبک‌های مقابله‌ای می‌توان به سه مورد زیر نگاهی داشت؛
الف؛ سبک مقابله‌ای تسلیم؛ فرد روش‌هایی را به کار می‌گیرد که مهر تاییدی بر وجود طرحواره داشته باشد
ب؛ سبک مقابله‌ای فرار؛ فرد از هرچیزی که منجر به فعال سازی طرحواره شود جلوگیری می‌کند.
ج؛ سبک مقابله‌ای جبران؛ فرد به مبارزه با تله‌ی فعال شده می‌پردازد.
کلام آخر؛
در در پایان می‌توان گفت پیدا کردن طرحواره‌ها و سبک‌های مقابله‌ای مورد استفاده هر فرد می‌تواند منجر به تغییرات بزرگی در زندگی هر فرد شود و پس از پایان یافتن این مسیر شما به یک زندگی سالم و جدید خواهید رسید.
در شماره بعدی این نشریه به سراغ بررسی طرحواره‌ها خواهیم رفت. شما همین الان هم یک قدم به سلامت خانواده نزدیک شدید. تا شماره‌ی بعد شمارا به خدای بزرگ می‌سپارم.
تهیه کننده : خانم ترابی مشاور دبستان
تایید شده توسط آقای علیخو مدیریت دبستان